To był przełomowy rok dla branży farmaceutycznej w Polsce – po niemal 30 latach przyjęto ustawę o zawodzie farmaceuty, która daje szansę umocnienia pozycji magistrów farmacji i aptek w systemie ochrony zdrowia. Choć wciąż brakuje aktów wykonawczych do ustawy, to jej wprowadzenie jest jednym z największych sukcesów środowiska farmaceutycznego od lat! Czy jedynym? W 2021 r. wydarzyło się wiele zmian, które znacząco wpłynęły na pracę aptek, niemniej jednak wciąż borykają się one z licznymi problemami.
Farmaceuci w 2021 r. mieli wiele powodów do zadowolenia – przyjęto ustawę o zawodzie farmaceuty, magistrom farmacji umożliwiono wykonywanie szczepień przeciw COVID-19, coraz bliższe wprowadzeniu stały się programy pilotażowe w zakresie opieki farmaceutycznej. Co więcej, rozwija się proces digitalizacji, a wprowadzenie e-recept znacznie poprawiło jakość pracy magistrów farmacji. Zyskali oni również szersze możliwości wystawiania recept dla siebie i członków swojej rodziny. To kroki milowe, które sprawiają, że praca farmaceutów nabiera nowego wymiaru. Branża wciąż jednak stoi przed szeregiem nowych wyzwań i problemów, z którymi konsekwentnie walczy – o czym mowa?
Wyczekiwana ustawa
16 kwietnia 2021 r. weszła w życie ustawa o zawodzie farmaceuty, która znacząco rozszerzyła uprawnienia magistrów farmacji, a aptekom przypisała nową pozycję w systemie ochrony zdrowia. To ustawa, na którą farmaceuci czekali szczególnie, co potwierdza badanie przeprowadzone przez Aflofarm Farmacja Polska w listopadzie 2021. W bezpośrednim badaniu ankietowym (PAPI), zapytano 1740 farmaceutów o aspekty, które w perspektywie ostatniego roku pozytywnie i negatywnie wpłynęły na jakość ich pracy i całą branżę. Ponad 30% ankietowanych wskazało, że ustawa o zawodzie farmaceuty miała największe znaczenie dla branży farmaceutycznej w minionym roku, a ponad 27% badanych wciąż czeka na odpowiednie akty wykonawcze.
– Ustawa o zawodzie farmaceuty umożliwia wprowadzenie opieki farmaceutycznej i dodatkowych usług na rzecz pacjentów. Regulacja obliguje także do poszerzania kompetencji i samodoskonalenia zawodowego. Farmaceuci doceniają tę możliwość i już teraz chętnie angażują się w nowe aktywności na rzecz pacjentów. To zdecydowanie pozytywny trend, który z pewnością będzie się rozwijał i przyniesie wiele korzyści dla systemu. Środowisko czeka na zmiany, których podstawy określa ustawa o zawodzie farmaceuty. Wprowadzenie w najbliższym czasie m.in. „recepty kontynuowanej”, jest dobrym kierunkiem, dlatego Ministerstwo Zdrowia powinno szybko opracować odpowiednie akty wykonawcze regulujące zasady ich wystawiania przez farmaceutów. W najbliższym czasie ruszy także pilotaż przeglądów lekowych, to zdecydowanie wyczekiwany przez nas projekt – mówi Elżbieta Piotrowska-Rutkowska, prezes Naczelnej Rady Aptekarskiej.
Na ważne aspekty zwraca uwagę także kancelaria prawnicza DZP, która wskazuje, że od początku ustawa budziła pewne kontrowersje związane między innymi z kwestią samodzielności pracy aptekarza – rozgraniczenia charakteru działalności farmaceutów od funkcji apteki jako przedsiębiorstwa, czy też z nieścisłościami dotyczącymi ustawicznego rozwoju zawodowego farmaceutów oraz przysługujących im z tego tytułu uprawnień do dodatkowego, 6 – dniowego urlopu szkoleniowego.
– Jednak najbardziej widocznym, praktycznym problemem związanym z wejściem UoZF w życie jest brak rozporządzeń wykonawczych. Wątpliwości pojawiają się w szczególności w odniesieniu do opieki farmaceutycznej – dodaje Julia Nowosielska z Kancelarii DZP.
Co ważne, w kwestii opieki farmaceutycznej, rozporządzenie Ministra Zdrowia z 2 grudnia 2021 r. w sprawie programu pilotażowego przeglądów lekowych zostało opublikowane w Dz.U. 17 grudnia 2021 r. Jak wskazuje Kancelaria DZP te rozporządzenia za cel stawiają sobie weryfikację słuszności objęcia wskazywanych w nich usług finansowaniem ze środków publicznych.
Warto jednak podkreślić, że umacnianie się roli farmaceutów w systemie ochrony zdrowia jest bardzo pożądane. Zwłaszcza w czasie pandemii uwypuklił się problem dostępu do lekarza, co wynika z badania Fundacji Aflofarm „Polacy rok po wybuchu pandemii SARS-CoV-2”, gdzie aż 51% badanych Polaków negatywnie oceniło dostęp do lekarza pierwszego kontaktu, czy 50,8% w przypadku lekarza specjalisty. To właśnie farmaceuci mogą być wsparciem dla lekarzy, tym samym zapewniając pacjentom szybszy dostęp do niezbędnych leków w przypadku farmakoterapii wielu chorób. W 2021 r. wprowadzono zmiany dotyczące wystawiania recepty farmaceutycznej. Ten przepis ucieszył 36% ankietowanych magistrów farmacji[1].
Cyfryzacja numerem jeden według farmaceutów
Aflofarm oddał głos farmaceutom w kwestii podsumowania zmian, które nastąpiły w 2021. Magistrzy farmacji najchętniej wskazywali (49%), że najważniejszym czynnikiem podnoszącym komfort ich pracy jest wdrożenie i powszechne stosowanie e-recept i e-zleceń na wyroby medyczne. Choć cyfrowa wersja recepty została wprowadzona w 2020 r., to skutki tej zmiany są na tyle znaczące z perspektywy aptek, że nawet po niespełna dwóch latach są tak mocno doceniane przez farmaceutów.
Inną kwestią, która pozytywnie wpłynęła na pracę farmaceutów w 2021 r., było skrócenie okresu zwrotu refundacji z NFZ – na tę zmianę wskazało 39% ankietowanych. To także efekt postępującej digitalizacji systemu i przyspieszenia cyfrowego spotęgowanego wystąpieniem pandemii COVID-19. W wyniku pandemii dla upłynnienia wielu procesów, apteki otrzymują szybszy zwrot refundacji, a za sprawą Portalu Świadczeniodawcy i opcji e-zestawień została uproszczona kwestia kontaktu na linii NFZ-apteka.
– Kierunek związany z intensywnym rozwojem digitalizacji sektora ochrony zdrowia okazał się słuszny i pozytywnie wpłynął na pracę farmaceutów, którzy, jak wynika z badania przeprowadzonego przez firmę Aflofarm, doceniają funkcjonalność e-recept czy elektronicznych zestawień refundacyjnych. Jako samorząd zawodowy o tego rodzaju rozwiązania zabiegaliśmy od dawna. Liczne szkolenia z udziałem również naszych ekspertów z pewnością umożliwiły łatwiejsze wdrożenie ich w aptekach. Zmniejszenie biurokratyzacji i szybszy dostęp do informacji, to przecież jedne z głównych założeń zmian – podsumowuje Elżbieta Piotrowska-Rutkowska, prezes Naczelnej Rady Aptekarskiej.
Farmaceuta szczepi
Od 27 grudnia 2020 r. w Polsce rozpoczęto szczepienia przeciw COVID-19. Na przestrzeni 2021 r. zapotrzebowanie na szczepienia Polaków było na tyle duże, że również farmaceutom umożliwiono wykonywanie kwalifikacji i szczepień przeciw COVID-19. W maju zmieniono przepisy ustawy – Prawo farmaceutyczne i wprowadzono regulacje uprawniające apteki do przeprowadzania szczepień ochronnych, a od czerwca obowiązują rozporządzenia, na mocy których szczepienia przeciw COVID-19 mogą odbywać się również w aptekach.
– Dzięki zaangażowaniu środowiska farmaceutycznego regulacje przybrały kształt umożliwiający wykonywanie szczepień w aptekach (…). Mapa punktów szczepień aptecznych rosła z dnia na dzień, jednak tutaj nie brakowało nieścisłości. (…) Duże obawy do tej pory budzą możliwości informowania pacjentów o usłudze szczepień z uwagi na rygorystyczną interpretację zakazu reklamy aptek. Bezpieczne na ten moment rozwiązanie stanowi posługiwanie się materiałami informacyjnymi zgodnymi z wytycznymi organizacji Punktów Szczepień Powszechnych – mówi Julia Nowosielska.
Największe wyzwania branży
Z badania przeprowadzonego przez Aflofarm Farmacja Polska wyłonił się także obraz największych bolączek i wzywań branży aptecznej w 2021 r. Najważniejszym problemem wskazanym przez farmaceutów (49% ankietowanych) jest deficyt kadrowy. Badanie także ujawniło potencjalne, aczkolwiek zaskakujące rozwiązanie tej sytuacji – gdyż ankietowani magistrzy farmacji w 56% przyznali, że czekają na umożliwienie technikom farmacji z odpowiednim stażem pracy i właściwymi kompetencjami sprzedaży określonych grup leków bez konieczności obecności farmaceuty. Wpływ na taką sytuację mają zapewne m.in. spadek rentowności aptek (o czym mówi 37% ankietowanych), inflacja, która potęguje niezadowolenie farmaceutów ze stagnacji pensji (na co wskazuje 41% pytanych). Naczelna Rada Aptekarska nie ukrywa zaskoczenia takimi wynikami i wskazuje, że większość środowiska jest za utrzymaniem obecnych przepisów, które wymagają obecności magistra farmacji w godzinach otwarcia apteki i prowadzenia nadzoru nad pracą techników farmaceutycznych. Co więcej, 30 listopada 2021 r. do Prezesa Rady Ministrów wpłynęła petycja żądająca wprowadzenia mechanizmów skuteczniejszej kontroli obecności w aptece w godzinach jej czynności, uprawnionego magistra farmacji. Taka sytuacja jasno wskazuje, że mimo braków kadrowych, z którymi boryka się farmacja, pozycja farmaceuty jest silna i jasno określona pozycja techników farmacji nie może zostać naruszona.
To jednak nie jedyne powody do niezadowolenia farmaceutów. Jak wskazuje Kancelaria DZP – W połowie roku zmianie uległo rozporządzenie w sprawie recept [2] – doprecyzowano sporne definicje, a także wprowadzono mechanizmy umożliwiające realizację recept z niepoprawnie lub niejednoznacznie wypisanymi informacjami. Mimo to, w badaniu Aflofarmu aż 40% magistrów farmacji twierdzi, że negatywnie na ich pracę wpływa brak ujednoliconych zasad realizacji recept, czy też brak jasnych wytycznych dot. interpretacji przepisów.
Mimo tak intensywnego roku dla branży aptecznej, zmiany umożliwiające wystawianie refundowanych recept dla pacjentów kontynuujących leczenie, zgodnie z przepisami, powinny wejść w życie w styczniu 2022 r. Prace nad tym rozwiązaniem prowadzi resort zdrowa. Obecnie na tę zmianę czeka aż 52% farmaceutów według badania przeprowadzonego przez Aflofarm. Jednak pocieszające dla magistrów farmacji były zmiany w zakresie wystawiania recepty pro auctore i pro familiae (29% ankietowanych).
– W ogólnym rozrachunku 2021 r. był ważnym czasem zmian dla farmaceutów, czasem umocnienia pozycji apteki i magistra farmacji w systemie ochrony zdrowia. Większość wprowadzonych zmian miała charakter pozytywny, ich zadaniem było zwiększenie możliwości pełniejszej obsługi pacjentów. Co więcej, wiele zmian także miało za zadanie usprawnić pracę apteki i lepiej osadzić ją w zdigitalizowanej przestrzeni przepływu dokumentacji. Jak wykazały przeprowadzone przez nas badania wciąż wiele zmian jeszcze przed farmaceutami, oni sami wskazują wiele obszarów, w których konieczne są zmiany lub dopełnienia obowiązujących przepisów, jednak wszystko wskazuje, że wreszcie zostali usłyszani, a ich głos staje się coraz bardziej istotny – podsumowuje Tomasz Furman, prezes Fundacji Aflofarm.
[1] Badanie przeprowadzone przez Aflofarm Farmacja Polska w listopadzie 2021 r. na grupie 1740 magistrów farmacji pracujących w aptekach w całej Polsce.
[2] Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 23 grudnia 2020 r. w sprawie recept (Dz.U. z 2020 r., poz. 2424 z późn. zm.)