Systemy sztucznej inteligencji (AI) można rozróżnić na dwie podstawowe grupy, które różnią się zarówno pod względem technologicznym, jak i prawnym, a mianowicie mowa o:

• tradycyjnej sztucznej inteligencji (AI),
• generatywnej sztucznej inteligencji (Generative AI).

Powyższy podział jest istotny dla prawidłowego zrozumienia związanych z nimi obowiązków, potencjalnych zagrożeń oraz regulacji prawnych, które je dotyczą, zwłaszcza pod kątem praw autorskich.

Tradycyjne systemy AI działają na podstawie jasno określonych algorytmów i reguł, które przetwarzają dane, wykrywają wzorce i podejmują decyzje. W tym przypadku prawo autorskie dotyczy przede wszystkim danych wejściowych oraz efektów pracy człowieka nad systemem, natomiast same algorytmy i modele nie są chronione jako utwory. Zwykle nie pojawiają się tu poważne problemy związane z ochroną praw autorskich, ponieważ AI nie generuje nowych, autonomicznych dzieł.

W przeciwieństwie do tradycyjnego AI inaczej wygląda sytuacja generatywnej sztucznej inteligencji. Generative AI tworzy całkowicie nowe treści — teksty, obrazy, dźwięki czy kod — na podstawie wzorców wyuczonych z ogromnych zbiorów danych, które często zawierają materiały chronione prawem autorskim. To rodzi szereg problemów prawnych, takich jak:

• Wykorzystanie chronionych materiałów do trenowania modeli AI: W kontekście rozwoju generatywnej sztucznej inteligencji kluczowym zagadnieniem jest sposób, w jaki modele AI są trenowane na ogromnych zbiorach danych, które często zawierają materiały chronione prawem autorskim, takie jak teksty, obrazy, muzyka czy kod źródłowy. Zgodnie z unijnym Rozporządzeniem o sztucznej inteligencji (AI Act), które ma na celu uregulowanie stosowania AI w Unii Europejskiej, dostawcy modeli generatywnych mają obowiązek respektowania sprzeciwów właścicieli praw autorskich wobec wykorzystania ich utworów w procesie treningu. Procedura ta nazywana jest „opt-out” i pozwala twórcom lub właścicielom praw na wyrażenie sprzeciwu wobec użycia ich treści do szkolenia systemów AI.
• Ochrona praw autorskich wygenerowanych dzieł: Wytwory AI zazwyczaj nie są uznawane za utwory chronione prawem autorskim, ponieważ nie są tworzone przez człowieka, co oznacza, że często trafiają do domeny publicznej. Jednocześnie jednak pojawia się poważny problem związany z tym, że AI podczas generowania treści korzysta z ogromnych zbiorów danych, które często zawierają materiały chronione prawem autorskim. Jeśli wygenerowana praca zawiera elementy zbliżone lub wręcz kopiujące chronione utwory, może dojść do naruszenia praw autorskich osób trzecich. Takie naruszenia mogą pociągać za sobą odpowiedzialność prawną użytkowników lub dostawców AI, nawet jeśli nie mieli oni pełnej świadomości wykorzystania chronionych materiałów.
• Brak jasnej granicy ochrony: W przypadku bardziej złożonych wytworów, które powstają w wyniku wielokrotnych interakcji człowieka z AI (np. dostosowywanie promptów), kwestia przyznania ochrony prawnej jest niejasna i wymaga dalszych regulacji. Dodatkowo, obecne regulacje, takie jak unijna Dyrektywa o prawie autorskim na jednolitym rynku cyfrowym (CDSM) z 2019 roku oraz Rozporządzenie AI Act z 2024 roku, wprowadzają pewne mechanizmy ochrony praw twórców, jednak pozostawiają wiele niejasności interpretacyjnych. Przepisy te nie precyzują jednoznacznie, jak traktować prawa autorskie w kontekście dzieł generowanych przez AI, co powoduje trudności zarówno dla twórców, jak i dla podmiotów rozwijających technologie AI.

Podział systemów sztucznej inteligencji na tradycyjne i generatywne niesie ze sobą ważne skutki prawne. Tradycyjna AI podlega przede wszystkim standardowym regulacjom dotyczącym przetwarzania danych oraz odpowiedzialności za podejmowane decyzje. Z kolei generatywna AI, która tworzy nowe treści, stawia dodatkowe wyzwania prawne, zwłaszcza w obszarach prawa autorskiego, ochrony danych poufnych oraz zgodności z umowami. Ponadto podlega coraz bardziej szczegółowym i rozbudowanym regulacjom. 

Prawo autorskie wobec sztucznej inteligencji stoi przed poważnymi wyzwaniami. Obecnie dzieła tworzone autonomicznie przez AI nie są chronione, a wykorzystywanie chronionych materiałów do trenowania modeli wymaga uwzględnienia praw właścicieli. Przyszłość regulacji praw autorskich będzie zależała od dalszych prac legislacyjnych i orzecznictwa, które będą musiały precyzyjniej określić zasady korzystania z AI w twórczości oraz ochrony praw twórców i użytkowników.

W związku z tym zarówno twórcy, jak i użytkownicy tych systemów powinni dokładnie zapoznać się z obowiązującymi przepisami oraz świadomie oceniać ryzyka związane z ich wykorzystaniem.

Autor: r.pr. Damian Lipiński, Kancelaria Prawna GFP_Legal | Grzelczak Fogel i Partnerzy | Wrocław