Wykorzystanie dzieł literackich do trenowania algorytmów sztucznej inteligencji (AI) staje się jednym z najgorętszych tematów w świecie literatury. Choć technologia może wspierać twórców w procesie pisarskim, coraz częściej budzi pytania o granice etyczne i ekonomiczne. Niektórzy pisarze, w tym Daniel Kibblesmith, otwarcie krytykują praktykę oferowania zryczałtowanych wynagrodzeń za zgodę na przetwarzanie ich prac, wskazując na możliwe negatywne konsekwencje dla rynku literackiego.
Polski pisarz i tłumacz Piotr Siemion podkreśla, że choć AI świetnie radzi sobie z tekstami odtwarzającymi utarte schematy, np. w literaturze gatunkowej, to nie jest zdolna do tworzenia dzieł niosących nową wartość artystyczną. „Tam, gdzie dzieją się rzeczy niespodziewane, wieloznaczne, gdzie ludzki czytelnik jest poruszony na głębszym poziomie, AI pozostaje bezradna” – mówi Siemion.
Kontrowersje dotyczą również modeli biznesowych opartych na AI. W Kalifornii trwa proces przeciwko firmie NVIDIA, której zarzuca się nieautoryzowane wykorzystanie dzieł literackich do trenowania modelu NeMo. Tymczasem wydawnictwa, jak HarperCollins, proponują autorom wynagrodzenia za udostępnienie ich twórczości. Jednak, jak zauważa Siemion, takie praktyki wymagają systemowych rozwiązań, np. wprowadzenia podatków od firm technologicznych, które mogłyby finansować wynagrodzenia przypominające tantiemy.
AI znajduje jednak pozytywne zastosowania w branży literackiej. Narzędzia oparte na sztucznej inteligencji wspierały zwycięzców Pulitzera 2023 w analizie dużych zbiorów danych do dziennikarstwa śledczego, a wiele wydawnictw wykorzystuje je do tłumaczeń, transkrypcji i innych procesów pomocniczych. Siemion porównuje ten proces do rewolucji przemysłowej, zauważając, że technologia może eliminować uciążliwe zadania, ale jednocześnie zagrażać pewnym zawodom.
Pisarze są zgodni, że choć AI może wspierać proces twórczy, nie zastąpi ludzkiej kreatywności. Debata nad jej wykorzystaniem pokazuje, jak wielki wpływ ma technologia na kulturę, stawiając przed nami pytania o prawa autorskie, etykę i przyszłość literatury.
