Stalkerware, czyli oprogramowanie do inwigilacji wykorzystywane w przemocy domowej, nadal stanowi istotny problem – wynika z nowego raportu firmy Kaspersky, który pokazuje, że w 2020 r. ofiarą narzędzi tego typu padło łącznie 53 870 użytkowników urządzeń mobilnych na całym świecie.
Z raportu firmy Kaspersky wynika, że sytuacja nie uległa znaczącej poprawie w porównaniu z zeszłym rokiem – w 2019 r. zidentyfikowano 67 500 użytkowników smartfonów, którzy padli ofiarą oprogramowania stalkerware. Jednocześnie, mówiąc o poprawie, należy wziąć pod uwagę wybuch pandemii. Oprogramowanie stalkerware jest często wykorzystywane do sprawowania cyfrowej kontroli nad życiem partnera, dlatego nie powinno nas dziwić, że roczna krzywa obrazująca liczbę użytkowników na całym świecie, na urządzeniach których zostało ono wykryte, wykazuje spadek w okresie marzec–czerwiec 2020 r., po którym następuje stabilizacja. Zbiega się to w czasie z wprowadzaniem lockdownu na świecie, a następnie łagodzeniem restrykcji w wielu krajach.
Globalny i europejski wymiar oprogramowania stalkerware
Stalkerware jest formą cyberprzemocy oraz globalnym zjawiskiem, które dotyka państwa niezależnie od ich wielkości, społeczeństwa czy kultury. Na szczycie listy krajów, w których problem ten najbardziej dał się we znaki użytkownikom w 2020 r., znajduje się Rosja, Brazylia, Stany Zjednoczone, Indie oraz Meksyk. Tuż za nimi, jako pierwsze państwo europejskie, uplasowały się na szóstym miejscu Niemcy. Pierwszą dziesiątkę zamykają: Iran, Włochy, Wielka Brytania oraz Arabia Saudyjska. Globalna lista krajów z największą liczbą ofiar prezentuje się następująco:
- Rosja: 12 389
- Brazylia: 6 523
- Stany Zjednoczone: 4 745
- Indie: 4627
- Meksyk: 1 570
- Niemcy: 1 547
- Iran: 1 345
- Włochy: 1 144
- Wielka Brytania: 1 009
- Arabia Saudyjska: 968
W Europie na szczycie listy znalazły się Niemcy, Włochy i Wielka Brytania. Polska znalazła się na szóstym miejscu z 444 zidentyfikowanymi ofiarami oprogramowania stalkerware. Europejska lista krajów z największą liczbą ofiar wygląda następująco:
- Niemcy: 1 547
- Włochy: 1 144
- Wielka Brytania: 1 009
- Francja: 904
- Hiszpania: 873
- Polska: 444
- Holandia: 321
- Rumunia: 222
- Belgia: 180
- Austria: 153
Liczba użytkowników będących ofiarą oprogramowania stalkerware nadal jest wysoka i każdego dnia wykrywamy nowe przypadki. Warto pamiętać, że za tymi liczbami kryją się prawdziwe ludzkie historie i czasami jest tam ciche wołanie o pomoc. Dlatego dzielimy się naszą wiedzą ze środowiskiem, które usiłuje położyć kres wykorzystywaniu oprogramowania stalkerware, gdyż dzięki temu będziemy mogli lepiej zrozumieć ten problem. Nie ma wątpliwości, że musimy przekazywać sobie nawzajem to, co zdołaliśmy ustalić, aby zapewnić jeszcze lepsze wykrywanie i ochronę ofiarom cyberprzemocy – powiedział Wiktor Czebyszew, działu badawczo-rozwojowego w firmie Kaspersky.
Działania przeciwko cyberprzemocy
W 2021 r. firma Kaspersky, wraz z czterema partnerami, rozpoczęła pracę nad ogólnounijnym projektem o nazwie „DeStalk”, który jest wspierany przez Komisję Europejską w ramach jej programu „Prawa, Równość oraz Obywatelstwo”. Według danych firmy Kaspersky, w 2020 r. ofiarą oprogramowania stalkerware padło łącznie 6 459 użytkowników mobilnych w Unii Europejskiej.
Zanim powstał projekt DeStalk, w 2019 r. firma Kaspersky założyła wraz z dziewięcioma innymi organizacjami koalicję na rzecz walki z oprogramowaniem stalkerware, która obecnie posiada 30 członków na pięciu kontynentach. Jej celem jest poprawa wykrywania oprogramowania stalkerware, wzajemne uczenie się wśród organizacji non-profit oraz firm, jak również zwiększanie świadomości publicznej.
Członkowie koalicji poczynili ogromne postępy w zeszłym roku, w tym w zakresie podnoszenia świadomości, wykrywania oprogramowania stalkerware oraz badań dotyczących codziennego życia osób, które doświadczyły przemocy domowej. Koalicja umożliwiła nam całościowe podejście do złożonego problemu. Nie ma on prostego rozwiązania, dlatego musimy nadal działać na wielu frontach – powiedziała Eva Galperin, dyrektorka ds. cyberbezpieczeństwa w firmie Electronic Frontier Foundation.
Ponadto w listopadzie 2020 r. firma Kaspersky udostępniła TinyCheck – darmowe rozwiązanie do walki z oprogramowaniem stalkerware – aby pomóc organizacjom non-profit wspierać ofiary przemocy domowej i chronić ich prywatność. Unikatową funkcją rozwiązania jest zdolność wykrywania oprogramowania stalkerware oraz informowania o tym ofiary w taki sposób, aby nie dowiedział się o tym sprawca. Narzędzie jest wspierane przez środowisko związane z bezpieczeństwem IT i nieustannie aktualizowane.
Porady bezpieczeństwa
Aby sprawdzić, czy na urządzeniu mobilnym zostało zainstalowane oprogramowanie stalkerware, należy zwrócić uwagę na następujące znaki ostrzegawcze:
· Sprawdź uprawnienia zainstalowanych aplikacji: stalkerware może ukrywać się pod fałszywą nazwą aplikacji z podejrzanym dostępem do wiadomości, listy połączeń, lokalizacji oraz innej prywatnej aktywności. Twoją czujność powinna wzbudzić na przykład sytuacja, gdy aplikacja o nazwie „Wi-Fi” chce dostępu do geolokalizacji.
· Usuń nieużywane aplikacje. Jeśli nie korzystasz z danej aplikacji od co najmniej miesiąca, możesz przyjąć, że już jej nie potrzebujesz. A jeśli sytuacja zmieni się, zawsze możesz zainstalować ją ponownie.
· Na urządzeniach z systemem Android sprawdź ustawienia związane z instalowaniem aplikacji z nieznanych źródeł. Jeśli opcja ta jest włączona, może to wskazywać, że na urządzeniu zostało zainstalowane niechciane oprogramowanie spoza oficjalnego sklepu firmy Google.
· Sprawdź swoją historię przeglądania. Aby pobrać oprogramowanie stalkerware, sprawca będzie musiał odwiedzić pewne strony internetowe, które będą zupełnie obce ofierze. Podejrzany jest też brak historii, sugerujący, że sprawca chciał zatrzeć po sobie ślady.
· Stosuj sprawdzoną cyberochronę, taką jak np. Kaspersky Internet Security for Android, która zabezpieczy Cię przed wszelkimi rodzajami zagrożeń mobilnych oraz będzie regularnie sprawdzać urządzenie.
Zanim usuniesz oprogramowanie stalkerware z urządzenia:
· Jeśli wykryjesz stalkerware na swoim urządzeniu, powstrzymaj się od natychmiastowego usunięcia go, ponieważ sprawca może to zauważyć. Pamiętaj, że taka osoba może stanowić potencjalne zagrożenie dla bezpieczeństwa, a w niektórych przypadkach możesz w ten sposób wywołać u niej eskalację przemocy.
· Skontaktuj się z lokalnymi władzami oraz organizacjami wspierającymi ofiary przemocy domowej w celu uzyskania pomocy i planu bezpieczeństwa. Lista odpowiednich organizacji działających w różnych krajach jest dostępna na stronie www.stopstalkerware.org.
· Zastanów się, czy chcesz zachować dowód, że tego rodzaju oprogramowanie było wykorzystywane przeciwko Tobie.
· Zaufaj swojej intuicji i zrób to, co uznasz za najbezpieczniejsze w Twojej sytuacji.